ARQUEOLOXÍA EN TEMPOS DE NÓS

Mateo Fontán Couto

Promovido polo Museo Arqueolóxico de Ourense, coordinado por Xulio Rodríguez González mais Avelino Rodríguez González e editado pola Xunta de Galicia o libro Arqueoloxía do noroeste peninsular en Tempos de Nós súmase á conmemoración do centenario da emblemática revista galega. Este é un volume que posúe como armazón as achegas de reputados especialistas na disciplina arqueolóxica, a cal foi asumida polos membros da Xeración Nós e do Seminario de Estudos Galegos como eido imprescindible para a conquista do pasado e a posta en valor da identidade galega.

Esta publicación conta, pois, cun aval de prestixio na redacción dos nove capítulos que a conforman, amais da presentación do conselleiro Román Rodríguez González e o prólogo asinado polos coordinadores. O conxunto dos textos dá 150 páxinas, ilustradas con interesantes fotografías e sustentadas por cada autor coa bibliografía citada en cada capítulo. Así mesmo, os cinco primeiros capítulos teñen claramente á figura de Florentino López Cuevillas como protagonista mentres que os catro restantes debuxan o mapa da actividade arqueolóxica no noroeste peninsular naqueles anos.

Arrinca esta expedición literaria co arqueólogo José María Eguileta Franco que escribe «Nós e a prehistoria de Galicia: entre o paleolítico e a Idade do Bronce», onde analiza os comezos da sistematización da prehistoria galega máis remota a través dos membros de Nós e o SEG, con Cuevillas á fronte.

No segundo capítulo é o profesor, arqueólogo e antropólogo Francisco Calo Lourido o encargado de se referir ao insigne erudito ourensán e as súas achegas fundamentais e, en moitos aspectos, fundacionais no ámbito da cultura castrexa tendo como pano de fondo o tempo de edición da revista Nós

Quen foi, entre outros varios cargos, director do Museo das Peregrinacións, Bieito Pérez Outeriño, enfronta no terceiro capítulo ao lector coas importantes achegas de Cuevillas ao tema da ourivaría prehistórica nesta determinante área xeográfica que constitúe o noroeste da península ibérica.

Co título «Don Florentino López-Alonso Cuevillas colaborador sobre o mundo romano na revista Nós» escribe Francisco Fariña Busto, moitos anos director do Museo Arqueolóxico de Ourense, o cuarto capítulo do libro. Amais do que reza o título, esta colaboración denuncia o sucedido cunha ara dedicada a Bandua, hoxe desaparecida e antes localizada no pazo dos Tizón, no lugar de Eiras.

Xosé C. Sierra Rodríguez, profesor e político que desenvolveu importantes cargos tanto na Administración como en institucións culturais, escribe sobre os traballos de índole etnográfica de Cuevillas. Estes podían estaren integrados dentro dos arqueolóxicos o constituíren achegas especificas. En todo caso, apreciamos nestas liñas o interese multidisciplinar que, na procura do carácter etno-cultural galego, aplicaba o investigador, calando nos seus discípulos.

Como xa se indicou, os capítulos finais están dedicados a describir os traballos arqueolóxicos levados adiante nos tempos de Nós, nas provincias galegas –agás a de Ourense, ben representada nas achegas devanditas e tamén noutra publicación de fai pouco tempo– e o norte portugués. Precisamente á arqueóloga e investigadora Teresa Soeiro corresponde o capítulo que fala da actividade arqueolóxica no norte do país irmán. Nestas interesantes páxinas paséanse nomes tan ilustres como os de Leite de Vasconcelos ou Eugenio Jalhay e dáse conta de asociacións, organismos e publicacións relevantes creadas na época, así como da colaboración entre estudosos galegos e portugueses.

O capítulo dedicado á provincia da Coruña asínao José María Bello Diéguez, quen foi arqueólogo municipal e director do Museo Arqueolóxico e Histórico Castelo de Santo Antón. Principalmente destaca na súa coidada achega o legado de tres ilustres homes: Santiago de la Iglesia (e familia), Federico Maciñeira e Ángel del Castillo.

Felipe Arias Vilas, arqueólogo que ocupou cargos significativos e desenvolveu varios proxectos, escribe sobre a arqueoloxía lucense na etapa da Xeración Nós. Unha arqueoloxía desenvolta un tanto á marxe deste senlleiro grupo e que atopa os seus fitos máis destacados nas achegas ao Lugo galaico-romano e os traballos de Cuevillas, Fraguas e Mª Pura Lorenzana, en especial sobre o patrimonio do Saviñao.

Dedicado a Pontevedra, o derradeiro capítulo corre a cargo de Antonio de la Peña Santos, conservador dos fondos arqueolóxicos do Museo Provincial. A actividade da Sociedad Arqueológica, capitaneada por Casto Sampedro, xunto á fundación do Museo e os traballos desenvoltos pola saga familiar dos Sobrino, a favor da documentación e estudo da arte rupestre, serán os eixos sobre os que pivota o texto.

Un libro que pon en valor o traballo, a través de dúas décadas (1920-1940), no ámbito arqueolóxico en Galicia. Traballo dunha xeración irrepetible cristalizada en publicacións como a revista Nós ou institucións como o SEG, que conseguiron poñernos no mapa científico europeo. Coa lectura destas páxinas embarcamos nunha lúcida viaxe onde asistimos á sistematización e desenrolo dunha disciplina fundamental á hora de entendermos o máis tanxible daquilo que nos define, e que tivo en figuras como Cuevillas, Bouza Brey, Xaquín Lorenzo e varios outros aos seus pioneiros paladíns.