OS ANIMAIS DO ENTROIDO

Mateo Fontán Couto

Están a ser tempos propicios para o Entroido galego. Xunto coa posta en marcha de accións por parte de varias entidades e asociacións para recuperaren elementos ou resucitaren entroidos perdidos, prodúcese un incremento considerable na produción de estudos relacionados coa ancestral celebración. Vénme á cacheira por exemplo o recente traballo do antropólogo Rafael Quintía Descifrando o Entroido. Manual básico para entender o Entroido galego, páxinas que aportan as chaves da interpretación dos diferentes rituais acompañadas dun fantástico aparato gráfico. Moi interesante tamén é a publicación da investigación de Hadrián Román e Adriana del Río sobre o merdeiro, personaxe popular do Entroido de Vigo que desapareceu pola décadas dos vinte e nos últimos anos estase a reanimar.

Entre este bom bibliográfico, que festexamos coa filloa na man, queremos falar hoxe un algo do libro de Carlos Xabier Ares Pérez, O animalario do entroido galego. Mito e tradición. O autor é un recoñecido experto sobre o Entroido do que ten publicado diversos textos, aquel que versou sobre as festividades de inverno na provincia de Ourense valeulle o premio Vicente Risco de Ciencias Sociais (2019). Estudoso da etnografía galega e a antropoloxía social e cultural, o patrimonio inmaterial e a etnoarqueoloxía, un acaído carácter divulgativo envolve aos seus traballos.

Nesta obra analiza polo miúdo as representacións de animais no ciclo de Entroido. E o fai reparando no compoñente mitolóxico que rodea a tantos animais para despois diseccionar cada becho na súa representación no Entroido de quenda. A importante presenza dos animais na festa dotan de sentido á mesma outorgando tradición e forza simbólica ao tempo que sintoniza coa espontaneidade tan característica deste tempo.

No primeiro capítulo repárase nas referencias históricas, tradicionais e mitolóxicas que o tempo de invernía posúe con respecto aos animais, o que axuda a comprendermos a súa relación coas manifestacións do Entroido. Nun moi interesante segundo capítulo  ponse a lupa sobre os elementos animais nas máscaras. O autor incide no que denomina a estática das máscaras, ou sexa a vestimenta formada polos traxes e os complementos. Deste xeito comprobamos o amplo espectro que o mundo animal abarca nas diferentes indumentarias, como o propio Carlos Ares indica son varios elementos, tales como representacións gráficas, plumas, cornos, pelicas, caretas ou ósos.

Chega despois o momento no libro de desagregar aos animais que invaden o Entroido galego nunha especie de fichas individuais encabezadas pola definición de cada animal no dicionario da RAG. Son dezasete os analizados, nunha viaxe que nos leva polas catro provincias galegas, de norte a sur e de leste a oeste, por bisbarras, barrios, cidades e lugares. A significación do animal no ritual abraza diversos aspectos que pasan polos elementos rexeneradores (a luz, a fertilidade...), a outros de índole máis moralizante reflectidos na luxuria e os excesos ou de forza como a virilidade. O boi, o burro, o cabalo, o carneiro, o castrón, o cervo, a formiga, o galo, o minotauro, a mula, o oso, o papagaio, o porco, a sardiña, o touro, o tourón e a vaca son os protagonistas. As aquecidas conclusións, un bestiarium fotográfico e a bibliografía pechan o libro.

A obra de Carlos Ares leva prólogo de Ana Durán, secretaria da Sociedade Antropolóxica Galega, e vén fornecer ao de por si atractivo catálogo de Ab Origine Edicións unha proposta rigorosa, amena e útil na procura dos arcanos que envolven esa cousa tan seria -como diría o amigo Quintía-  que é o Entroido.