TRES CURIOSIDADES NA FACHADA DE SANTA MARÍA

Mateo Fontán Couto

Sobre a fermosura da basílica de Santa María de Pontevedra tense escrito moito –aínda que diría que nunca dabondo– e máis en concreto acerca da impresionante fachada principal, verdadeiro retablo pétreo de sabor renacentista e formas similares ao Hospital Real de Santiago, primeiro edificio deste estilo realizado en Galicia. Moitos foron os autores e intelectuais que louvaron o belido desta obra encargada polo poderoso Gremio de Mareantes aos artistas Cornellis de Holanda e Joan Noble. Begoña Fernández fala dunha terceira man na execución, a dun «Mestre Borgoñón».

Neste libro inscrito no granito podemos salientar multitude de aspectos formais, artísticos, iconográficos, etc. Fixémonos hoxe en tres estampas curiosas desta fachada:
  • San Xerome, o santo con lentes: no primeiro corpo da fachada, na derradeira rúa do lado da Epístola, represéntase a este Doutor da Igrexa Romana nado en Estridón, na rexión de Dalmacia –actual Croacia– sobre o ano 340. Foi anacoreta durante un período da súa vida (353-358); tras isto, o Papa Damaso I convérteo no seu secretario e faille o encargo da tradución da Biblia ao latín (a Vulgata), feito este polo que é máis coñecido. Como gran tradutor que foi, san Xerome é o patrón dos que se dedican a esta nobre tarefa así como dos bibliotecarios. Morrería no 420 nun mosteiro preto de Belén.
    Na representación que podemos apreciar na basílica vémolo sentado nunha cátedra e lendo sobre un atril coas características lentes a pesar de que estas serían inventadas por Roger Bacon con posterioridade (principios do século XIII); presenta outros atributos como o crucifixo ou a caveira en recordo do seu período de anacoreta. Aos seus pés pódese ver a un león que fai referencia a unha lenda segundo a cal este animal acompañaríao alí a onde fose despois de que o santo o librara dunha gran espiña que tiña incrustada na pata, porén esta episodio lendario parece ser que lle ocorreu a san Xerásimo e non a Xerome. A escultura atópase vestida de cardeal con capelo de á ancha, no entanto este santo só foi sacerdote, sen chegar a ser cardeal. Emparéllase coa escultura de san Gregorio –outro dos catro Doutores da Igrexa– dentro do conxunto da fachada.

                                         1-San Xerome.

  • Hércules: O uso da imaxe de Hércules por parte do Gremio de Mareantes apréciase nos seus «seldros» ou insignias –sobre este tema existe o debate de se se trata de Hércules ou Teucro– e tamén na ornamentación exterior da basílica. Así, nos remates da crestería observamos sendas figuras representando ao heroe espido; tamén se mostra nun dos medallóns da porta sur. Na fachada principal que nos ocupa, volve a aparecer a figura de Hércules, barbado e portando unha maza, no remate do contraforte esquerdo. Filgueira Valverde anota que posiblemente non fora realizada nin por Cornielles nin por Juan Noble, tratándose dunha escultura anterior que viría a substituír ao san Xoán Bautista que aparece na traza da fachada e foi parar a outra parte da composición. Deixando a un lado a posible desviación do mito de Hércules, como patrón humanístico do Gremio, cara ao de Teucro no maxín pontevedrés –apaixonante tema sobre o cal Filgueira fía con astucia–, a representación do Herakles grego na fachada do templo vén representar o vencemento dos vicios e a superación das debilidades humanas.

    •                   2-Hércules / Teucro

  • Cristo sentado á esquerda do Pai: Moitos quixeron ver nesta representación da Trindade un sinal herético de Cornielles. Esta iconografía coroa a fachada-retablo, escoltada por un pináculo a cada lado, remate á súa vez das pilastras do tema da coroación da Virxe que se atopa aos pés da Trindade, e baixo un dosel en forma de venera.
    O motivo da situación do Fillo con respecto ao Pai escapa de solucións heterodoxas. Na época da realización da fachada da basílica, século XVI, era costume o servirse de gravados que viñan nas biblias do momento para a realización iconográfica das esculturas e mais dos relevos. Nas xilografías que ilustraban estas biblias adoita aparecer a figura de Cristo á esquerda do Pai, causa última que escusa a disposición que podemos apreciar no templo pontevedrés.

     3- Trindade
Descubrir os moitos segredos simbólicos e ornamentais desta soberbia edificación, así como a historia da súa construción, depara momentos de gran ledicia. Convídovos a facelo.


Para saber máis:

- FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ, B.: Santa María la Mayor. Una iglesia parroquial, Xunta de Galicia, La Coruña, 2004.

- FILGUEIRA VALVERDE, J.: La Basílica de Santa María de Pontevedra, Fundación Barrié de la Maza, La Coruña, 1991.

- GARCIA IGLESIAS, J. B.: «San Jerónimo, el santo con gafas de Santa María», [en liña], [citado o 29-1-2016], dispoñible en http://pontevedraviva.com/opinion/2085/jeronimo-santo-gafas-santa-maria/

- http://www.arteiconografia.com/2016/07/san-jeronimo.HTML  [en liña], [citado o 22-9-2016]


Comentarios

Publicar un comentario

Publicacións populares